Na najwyższym szczycie góry, u podnóża której płynie Pilica, tuż pod samym miasteczkiem stoi kościółek św. Idziego.
Wieża okrągła, podobna raczej do baszty jakiegoś starego zamczyska, przylegająca do frontowej ściany kościoła, dumnie wznosi się w górę. Pokryta jest czerwonym dachem w kształcie dużego stożka, nad którym góruje duży żelazny krzyż. Zbliżając się do Inowłodza z daleka już przykuwa nas widok kościółka św. Idziego. Jest on bardzo dobrze widoczny również w nocy ponieważ został podświetlony co stanowi podkreślenie jego pięknych i wymownych kształtów.
Kościół ten wystawił w roku 1082 Władysław Herman.
Jest on murowany z kamienia polowego, znajdują się w nim małe półokrągłe okna i takie same drzwi. Został zbudowany w stylu czysto romańskim.
Wskutek wielu wojen i napadów, budynek kościelny był jednocześnie twierdzą stąd grube mury z kamienia, niewielkie okrągłe okna, które mogły służyć jako strzelnice. Budynki budowane w stylu romańskim należały najstarszych w Polsce. Do nich również zalicza się kościółek św. Idziego.
Świadectwem, które mówi o historii i wieku kościoła, a równocześnie Inowłodza, jest napis, który niegdyś umieszczony był nad wielkim ołtarzem. Niestety wiemy o tym tylko ze starych kronik gdyż nie przetrwał on do dzisiaj. Ten łaciński napis brzmiał: ” Władysław Herman, król Polski, brat Bolesława, zabójcy św. Stanisława biskupa, zbudował wiele kościołów w Polsce po wezwaniem św. Idziego, ten także kościół z jego klasztorem na szczycie tej góry zbudował zakonnicami obsadził i sowicie go wyposażył dziesięcinami, szczególnie z osady u stóp tej góry położonej, przyległymi do niej polami oraz wieloma innymi dochodami”.
Według tego podania przy kościółku św. Idziego istniał niegdyś klasztor dla sióstr zakonnych. Niewiele można jednak powiedzieć o regułach w nim panujących jak i o nim samym. Najprawdopodobniej był to Zakon Benedyktyński, uzasadnia to fakt, że zakon ten należał do najstarszych w Polsce.
Około 1100 roku powstały takie klasztory w Łęczycy i Sieciechowie, pobliskich miejscowościach. Również św. Idzi, patron kościoła, był Benedyktynem, a więc prawdopodobnie był to zakon tej reguły. Klasztor przetrwał tylko do XIII wieku, gdyż w tym czasie został zniszczony przez Tatarów, a zakonnice zostały wymordowane lub przeniosły się do innego klasztoru. Tatarzy idąc na Kujawy przechodzili przez Inowłódz. Zajęli go, a że kościółek św. Idziego i klasztor znajdowały się na najwyższym, a zarazem najbardziej widocznym miejscu, były mocno atakowane przez hordy tatarskie.
Miasto spalono, mieszkańców wzięto do niewoli bądź wymordowano. Klasztor został doszczętnie zrujnowany, a kościółek dzięki swej budowie, choć zniszczony, ocalał. Chcąc powiedzieć coś więcej o kościółku św. Idziego oraz o historii miasta Inowłódz należy zastanowić się nad słowami, które niegdyś znajdowały się nad ołtarzem w kościele. Czytamy, że Władysław Herman nie tylko kościół i klasztor zbudował, ale i „sowicie go wyposażył dziesięcinami, szczególnie z osady, u stóp tej góry położonej”.
Z tych słów można wnioskować, że kiedy kościół był budowany około 1082 roku, to jest prawie 120 lat po przyjęciu wiary chrześcijańskiej przez naród polski, miasto, a raczej osada ludzka już istniała. Świadczy to o tym, że osada już wówczas składała się z kilkunastu domostw, i to takich któreby na utrzymanie kościoła mogły płacić dziesięciny, a więc musiała istnieć już dużo wcześniej, co najmniej dwa lub trzy wieki.
Zatem historia Inowłodza sięga jeszcze czasów pogańskich. Na dowód tego można jeszcze przytoczyć fakt, że w roku 1145 w Inowłodzu pobierane były cła od przywożonych towarów, a więc drogi, którymi ten towar przywożono musiały powstać dużo wcześniej. Kolejnym bardzo ważnym dowodem na to, że Inowłódz jest miastem starym i że kościół w. Idziego wybudowany został za czasów Władysława Hermana, jest dokument, który do dnia dzisiejszego znajduje się w archiwach przy kościele w Trzemesznie.
Sporo szczegółów odnoszących się do kościoła św. Idziego odnajdujemy w pamiętniku religijnym. Czytamy tam, że kościół posiadał dawniej trzy ołtarze i że pod stopniami wielkiego ołtarza w roku 1593 pochowany był ksiądz Adam Stryecz, proboszcz miejscowej parafii, któremu siostra położyła nagrobek z białego ciosowego kamienia.
Z innych rodeł historycznych dowiadujemy się, że na środku kościoła był mały murowany grób, w którym był pochowany Mikołaj Korycki, sekretarz Zygmunta III Wazy. Najprawdopodobniej król ten bawił w tych stronach na łowach i w tym czasie został gdzieś w okolicy zamordowany wspomniany sekretarz królewski. Grób ten nakrywał biały ciosowy kamień z jego herbem „Ciołek”. Jeszcze w ostatnich latach przed l Wojną Światową grób istniał, choć już bardzo zrujnowany. Po wojnie, po odrestaurowaniu kościółka posadzkę wyrównano i znikły ślady grobu.
W kościółku umieszczony był również w wielkim ołtarzu obraz św. Idziego, sprowadzony z Włoch. Jednak i on nie przetrwał do dzisiejszych czasów.
W dobrym stanie kościółek zachował się do 1520 roku.
Później to, z powodu powiększenia parafii inowłodzkiej, kościółek św. Idziego stał się zbyt małym do odprawiania nabożeństw, więc parafianie pobudowali nowy kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Zaś kościół św. Idziego pozostał kościołem filialnym aż do roku 1793. Jednak z czasem z powodu okupacji pruskiej i austriackiej został on opuszczony. W roku 1790 za staraniem proboszcza inowłodzkiego ks. Buchowskiego kościółek został odrestaurowany i został do niego wprowadzony cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej, przez co nabrał jeszcze większej świetności.
Nie długo jednak cieszył się swoim dobrym stanem, ponieważ w 1793 roku został zamieniony przez prusaków na magazyn wojskowy. Mieszkańcy Inowłodza wraz z proboszczem ks. Buchowskim wynieśli nocą najświętszy obraz i znaczniejsze sprzęty i bogactwo kościelne. Resztę zabrali żołnierze pruscy, kościół zasypali zbożem, a cmentarz zasypali słomą i sianem. Po zakończeniu okupacji pruskiej kościółek zaczął chylić się ku upadkowi. Nie były tam już odprawiane nabożeństwa i nie mając żadnej opieki zaczął się zamieniać w ruinę.
Około roku 1911 miejscowy proboszcz ks. Weiss, a potem ks. Dyżewski zajęli się odrestaurowaniem kościoła, którym przewodził architekt Dziekoński. Jednak l Wojna Światowa przerwała tę pracę. Dopiero po wojnie w 1923 roku zajęto się ponowną restauracją kościoła. Z inicjatywy prezydenta Rzeczypospolitej, Ignacego Mościckiego w 1936 roku podjęto gruntowną rekonstrukcję tego kościoła. W październiku 1938 roku ukończono wszystkie prace związane z odbudową i dnia 1 listopada nastąpiło uroczyste poświęcenie kościoła.
Archiwalne zdjęcia kościółka św. Idziego
kościółek św. Idziego przed odbudową międzywojenną
